mei 2024 -  bron: Parool

Trieste verhalen

Susan Blankhart is een van de vrijwilligers die meerdere keren per jaar de stenen schoonmaakt. Ter hoogte van Herengracht 233 laadt ze haar schoonmaakspullen uit: twee flessen water, een borstel met houten handvat, afwasmiddel, een schuursponsje en Brasso koperpoets.

De zeventiger buigt zich over twee struikelstenen voor Johanna Magdalena Lichtl-Zöhren (1886-1940) en Johann Valentin Lichtl (1884-1940). “Een dramatisch verhaal,” verzucht ze. “Ze zijn begin 1933 uit Duitsland gevlucht. Hij werkte als conciërge in dit gebouw, ze dachten hier veilig te zijn. Dat bleek niet het geval. Op 17 mei 1940 hebben ze allebei zelfmoord gepleegd.”

Susan Blankhart legt aan een groepje toeristen uit wat ze aan het doen is.
Foto Dingena Mol

Blankhart kent de trieste verhalen achter alle stenen die ze schoonmaakt. Altijd gaan die even door haar heen als ze over het messing wrijft. Met lichte geluiden van inspanning reikt ze naar de steen. “Ik kan dit keer niet zo diep gaan, want ik heb een geblesseerde schouder. Mijn kleindochter sleurde me mee en toen viel ik.”

Het weerhoudt Blankhart er niet van toch te gaan poetsen. Ooit was ze de eerste vrouwelijke ambassadeur in Sri Lanka, Costa Rica, Egypte en Sudan, nu zet ze zich in voor haar eigen buurt. “Dit is een initiatief van buurtvereniging Stadsdorp Buurt 7 en Stadsdorp Noord Jordaan. Sinds begin 2023 maken we met zeven andere buurtbewoners struikelstenen schoon. Ieder neemt een deel van de wijk op zich. Voor mij is dat meestal Herengracht 233 tot 411 en de Kalverstraat.”


‘Push it hard’

Blankhart doet het uit respect voor de slachtoffers: “Op deze manier blijven ze verbonden aan de plek waar ze gewoond hebben en worden ze niet vergeten. Mensen die erlangs lopen, worden zich bewust van wat zich daar heeft afgespeeld.”


Foto Dingena Mol

Ze poetst tot het messing plaatje glinstert in de zon. “Ik ben weleens uitgeschoten met de Brasso,” zegt ze. “Vervolgens ben ik twee keer naar huis geweest om water te halen waarmee ik de stoep kon schoonmaken. Ik wilde de bewoners niet lastigvallen.”

Ze fietst naar de volgende struikelstenen, bij nummer 283. Die herdenken Ernst Jacobowitz (1904-1942), Julia Jacobowitz-Jaslowitzer (1907-1942) en Renée Jacobowitz (1942-1942), alle drie vermoord in Auschwitz.

In de deuropening van het souterrain staat een man op kousenvoeten. “Dat kan ik ook doen, hoor. Geen probleem,” oppert hij welwillend als hij Blankhart met het doekje in de weer ziet. “Heb je Brasso en Brillo in huis?” informeert Blankhart. “Allebei onmisbaar voor dit klusje!”

Door naar de Kalverstraat. Meestal gaat ze daar in de avond naartoe, of zondagochtend, als het rustiger is. Dit keer waagt ze zich in de drukte. Voor nummer 192, een winkel met toebehoren voor mobiele telefoons, liggen vier struikelstenen voor Henri Kattenburg (1888-1943), Engeltje Kattenburg-Hijman (1888-1943), Rachel Kattenburg (1914-1944) en Esther Engeltje Arons (1935-1943). Een verkoper van de zaak komt naar buiten. “Ik heb ze gisteren zelf al schoongemaakt met water en zeep,” zegt hij trots in het Engels.

“Hartstikke goed, dan doe ik het nu alleen nog even met koperpoets.” Blankhart houdt met een lach haar schuursponsje en haar busje Brasso omhoog: “Now comes the real trick, Brillo and Brasso!” Halverwege haar klus, waar niemand van de winkelende menigte enige acht op slaat, komt ze overeind: “Wil jij het eens proberen? Push it hard.” De verkoper neemt het van haar over, volgt haar instructies op en begint fanatiek te boenen.

Foto Dingena Mol

Als laatste ontfermt Blankhart zich over de struikelsteen voor Mia Karels (1926-1992) op Kalverstraat 103. “Zij overleefde als enige van haar hele familie de oorlog. Het gezin woonde in de Kalverstraat, boven de kapperszaak van vader Herman Karels,” vertelt ze. Weer bukt ze om schoon te maken, volgens hetzelfde procedé.


Bijzondere ontmoetingen

In Café Hegeraad op de Noordermarkt wachten bij een kop koffie zeventiger Gemma Keijzer en de 84-jarige Dorine Bechtold, die ook deel uitmaken van de poetsgroep. Zij hebben stenen op de Keizersgracht, Brouwersgracht en de Westelijke Eilanden schoongemaakt.

Susan Blankhart (midden) poetst de steentjes in haar wijk ongeveer drie keer per jaar. Links van haar Gemma Keijzer, en rechts Dorine Bechtold. Bij Café Hegeraad aan de Noordermarkt worden lopende zaken besproken.“Ik doe het omdat ik herdenken belangrijk vind,” zegt Keijzer. “Deze mensen leefden in deze buurt, hebben er ooit deel van uitgemaakt. Het waren in feite onze buren. We vergeten ze niet.”

Bechtold knikt. “Ik maakte zelf de oorlog mee. Als kind ben je je er niet zo van bewust; dat komt pas later. Het raakt me als ik de verhalen hoor van de mensen voor wie de struikelstenen zijn gelegd.”

Onderweg hebben de vrijwilligers soms bijzondere ontmoetingen. Zo kwam Keijzer eens een jonge Duitse vrouw met twee dochters tegen. “Zij vertelde dat ze dit ook in Beieren deed. Er ontstond een mooi gesprek. Zo merk je hoe dit werk verbindt.”

Bechtold: “We wijzen toeristen er ook op waar de stenen voor staan en wat er op die plek is gebeurd. Ze kennen de weg naar het Anne Frank Huis, maar zien niet altijd de struikelstenen.”

Foto Dingena Mol



januari 2023

Twee stadsdorpen slaan de handen in elkaar om de Stolpersteine te onderhouden.

In december was de eerste ontmoeting van de buurtgenoten die zich hadden opgegeven om te helpen de Stolpersteine in onze buurten te onderhouden, stadsdorpers uit onze buurt én uit de Noord-Jordaan.

Wat zijn Stolpersteine? Sinds 1992 worden deze steentjes met een messing bovenlaag gelegd in de stoep voor de laatste (vrij gekozen) woning van iemand die tijdens de Tweede Wereldoorlog slachtoffer geworden is van de nationaal-socialistische beweging. De stenen worden op aanvraag gemaakt en gelegd. We zien ze ook steeds meer in onze buurt.
An Huitzing van de stichting Stolpersteine vertelde hoe de stichting te werk gaat. Iedereen kan een Stolpersteine aanvragen (familie, bewoners of bijvoorbeeld wooncoöperaties). Er is wel een achterstand met verwerken en daarom duurt het nu wel twee jaar voor een steen gelegd kan worden, maar als het moet, kan het sneller. Op de website van stichting Stolpersteine https://www.stichting-stolpersteine.nl staat veel informatie, ook waar alle stenen in Nederland liggen. De stichting heeft gevraagd of stadsdorpen in Amsterdam willen helpen met het onderhoud van de stenen. Dat betekent dat een groepje vrijwilligers de stenen af en toe schoonmaakt en in de gaten houdt of de stenen er nog goed bij liggen en niet door bijvoorbeeld door een verbouwing wegraken. We gaan ook een keer kijken hoe de Stolpersteine worden gemaakt.

Wil je meedoen met ons groepje? Neem dan even contact op met Susan Blankhart en als je iets opvalt over een steen in de buurt neem dan ook vooral even contact op!